ANLAMADA GÜÇLÜK ÇEKİŞİMİZİN SEBEBİ
Anlamada güçlük çekişimizin sebebi akıl ve duygularımızın sınırlı, dar ve çok cüz’î bir kapasiteyle çalışmalarından dolayıdır.
Şâirin dediği gibi,
“İdraki meâlî bu küçük akla gerekmez.
Zira bu terazi bu kadar sıkleti çekmez.”
Descartes de bu gerçeği:
“İnsan her şeyiyle sınırlı bir varlıktır. Sınırlı olan sınırsız olanı düşünmekten yoksundur” sözleriyle ifade etmektedir.
Sınırlı duygu ve kapasitemizle sınırsız Allah’ı elbette ki kavrayamayız.
“Ey bilinmez Varlık! Seni bin bir isminle anıyorlar. Seni bin değil, binlerce isminle ansam, yine de Seni hakkıyla övebilmiş olamam. Çünkü Sen her vasıflandırmanın ötesindesin” diyen meşhur Alman şâir ve düşünürü Goethe de Allah’ı ne kadar anlamaya, anlatmaya çalışsak tam anlayamayacağımızı, anlatamayacağımızı izah etmeye çalışır.
İşte bütün bu gerçekler sebebiyledir ki âlimler, “Allah akla gelen her şeyden uzak ve daha başkadır” derler. Anlayış, idrak Onu anlamada, anlatmakta acziyete düşmektedir. Allah’a “Seni hakkıyla bilemedik ey Marûf [Bilinen]!” diye yakaran Allah Resûlü ise Onu isim ve sıfatlarıyla ne kadar tanıyabilsek de bütünüyle idrak edemeyeceğimizi anlatır ve şu tavsiyede bulunur:
“Allah’ın zâtını tefekkür etmeyiniz. Zira buna gücünüz yetmez. Ancak yaratıklarını tefekkür ediniz. (Feyzü’l-Kadir, 3:262-H. 3346).
O halde Allah’ın zâtını kavrayamayız, ama yaratıklarına bakarak varlığını birliğini, ilmini, kudretini, sıfatlarını ve isimlerinin tecellîlerini görebiliriz. Nasıl bir binayı gördüğümüzde bir ustanın elinden çıktığını anlamakta güçlük çekmiyoruz. Ama tanımadığımız o usta hakkında ileri sürdüğümüz fikirlerde yanılacağımızı da biliriz. Ancak usta bize kendini tanıtırsa artık onu özellikleriyle tanır, ona göre bilgimizi düzeltiriz.
Allah’ı tanımada, bize kâinatta yarattığı sayısız eserler yardımcı olur. Eserlerinde tecellî ettirdiği isimlerle bir de gönderdiği kitap ve peygamberlerle tanırız. O, isimleriyle Malûm ve Mârûftur.
Bunların dışında sırf akıl yoluyla Allah’ı tanımaya kalkmak, rehbersiz yola çıkmaya benzer ki yanılmak kaçınılmaz olur.
